شهر یزد، مرکز استان یزد بوده و بافت تاریخیش یکی از بهترین نمونه های بافت های تاریخی و خشتی جهان است که با وجود قدمت زیاد، همچنان رایحه زندگی از جای جایش به مشام می رسد. وسعتش ۲۳۹۷ کیلومتر مربع و شامل دو بخش مرکزی و زارچ است. یزد واژه ای باستانی بوده که ریشه در “یشت” (yast) یا “یزت” (Yazt) و “یسن” (Yasn) به معنای ستایش، نیایش، پرستش و ایزد دارد. یزد از شهرهای قدیمی ایران و از بهترین نمونه های شهرهای کویری جهان بشمار می رود. در این شهر همه چیز حکایت از حرکت و زنده بودن محیط اجتماعی دارند. نوروز فرصتی برای تماشای دیدنی های معروف یزد هست. با ما و مقاله راهنمای سفر به شهر یزد همراه شوید تا کمی از دیدنی های معروف یزد برایتان سخن بگوییم.
مساحت یزد ۱۳ هکتار بوده که یک هزار هکتارش بافت تاریخی است. این بافت تاریخی گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی به ویژه از دوران ایلخانی بوده که از آن جمله میتوان به بناهای مذهبی، مساجد، بقاع، حسینیه ها، اماکن و زیارتگاه های زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی ایرانی، بادگیرها، بازارچه ها و قنوات اشاره کرد.
باغ دولت آباد توسط محمدتقی خان در زمان زندیه ایجاد گردید. وی قنات دولت آباد را از مهریز به یزد کشید و عمارت باغ دولت آباد را به زیباترین وجه به همراه دیوان خانه احداث کرد. باغ مجموعه ای از چندین عمارت شامل هشتی و بادگیر، بهشت آیین، تالار آینه، سردر اصلی و سردر جنوبی است. چشمگیرترین ویژگی این بنا براساس راهنمای سفر به شهر یزد، بادگیر ۸/۳۳ متری آن بوده که بلندترین بادگیر جهان محسوب می شود.
بنای فعلی آتشکده زرتشتیان یزد در سال ۱۳۱۳ خورشیدی با معماری برگرفته از دوره هخامنشیان تاسیس گردید. اهمیت آتشکده به قدمت آتش درونش بوده و گفته می شود از حدود ۱۵۲۰ سال پیش تاکنون فروزان مانده و حفاظت گردیده است. این آتش را ابتدا از آتشکده ناهید پارس به روستای هفتادر آورده اند، از آنجا به ترک آباد انتقال داده اند و پس از سی سال نگهداری در غار اشگفت یزدان در سال ۱۳۲۵ به یزد آورده اند. این آتشکده یکی از دیدنی های معروف یزد قلمداد می شود.
بنای فعلی مسجد جامع کبیر یزد در اصل توسط سید رکن الدین بر روی مسجد جامع عتیق بنا گردید. براساس راهنمای سفر به شهر یزد باید بدانید که این مسجد به لحاظ معماری از نمونه های شاخص مسجد جامع در کشور بوده است. سردر رفیع، گنبد دوپوش و خوش تناسب و نیز تنوع فضاها، جلوه گاه ذوق و هنر و مهارت هنرمندان مسلمان ایران هستند. نمای ایوان رفیع با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی بر زیبایی این اثر افزوده اند. مناره ها با ۵۲ متر ارتفاع از عناصر بی بدیل و شگرف این مسجد هستند.
امیر جلال الدین چخماق شامی توسط شاهرخ تیموری به حکومت یزد منصوب گردید. وی در قرن نهم هجری قمری با کمک همسرش فاطمه خاتون (ستی فاطمه) در مجموعه امیرچخماق میدانگاه و در اطرافش آب انبار، خانقاه، مدرسه، کاروانسرا، چاه آب، بازار و از همه مهمتر در سال ۸۴۱ ه.ق مسجد امیرچخماق را بنا نهاد. این مورد از دیدنی های معروف یزد دارای گنبدی عظیم و صفه ای عالی و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. محراب مسجد دارای سنگ مرمرین زیبایی بوده که اطرافش را با کاشی های معرق و آیاتی از قرآن آراسته اند. در قسمت سردر شرقی مسجد بر روی کتیبه ای از کاشی معرق تاریخ ساخت و بانیان این مسجد نوشته شده است.
بقعه ستی فاطمه نیز علاوه بر مدفن بانی نمونه منحصر بفردی از تزئینات طلاچسبان و شیوه گنبد خیاره ای بوده و شیوه اجرای این گنبد در معماری تیموری ایران حائز اهمیت هست. هم اکنون آب انبار مجموعه امیرچخماق پس از تغییر کاربری به عنوان زورخانه مورد استفاده دوستداران ورزش باستانی و پهلوانی است. براساس راهنمای سفر به شهر یزد باید بدانید که آنچه امروزه به عنوان نماد یزد مطرح گردیده و تحت عنوان مجموعه امیرچقماق معروف هست، تکیه یا حسینیه ای بوده که در قرن سیزدهم هجری قمری احداث شد.
مدرسه ضیائیه مشتمل بر حیاطی بوده که سه ایوان در پیرامون و فضاهایی در اطراف آنهاست. گنبدخانه ای کهن در گوشه حیاط با بلندای زیاد دیده شده که قالب بندی های کاهگلی، گوشه سازی ترنب و محراب گلبری بیرونش قابل توجه است. هویت واقعی این ساختمان معلوم نیست، اما به زندان اسکندر و مدرسه ضیائیه معروف هست.
در گذشته، شهرها برای در امان ماندن از هجوم غارتگران و دشمنان مجهز به حصار و برج و خندق و دروازه می شدند. وجود مناره و برج های بلند در طول روز راهنمای مسافران بود. طبق قدیمی ترین اسناد، چهار سرهنگ از حکومت امیر عضدالدین علاءالدوله ابوجعفر کاکویه حصاری گرداگرد یزد کشیدند با چهار دروازه در اطرافش. ساخت آخرین حصار یزد در دوره حکومت شاهزاده محمد ولی میرزا بوده و برج های متصل و منفرد، کنگره و تیرکش و مردگر از عناصر و نشانه های حصار قدیم هستند.
بقعه دوازده امام از دیدنی های معروف یزد است. این بنا از بناهای شاخص آجری و نمونه های سبک غالب در معماری بشمار می رود که بدلیل سبک بنا و نقش و نگار کتیبه کوفی اش شایان توجه هست. قبه دوازده امام شامل تک گنبدی است به صورت یک چهارضلعی که به خشت ضلعی تبدیل می شود و گنبد روی هشت ضلعی قرار دارد. این بنا در حال حاضر قدیمی ترین بنای تاریخ دار یزد محسوب می شود. به استناد کتیبه کوفی رنگ آمیزی بالای محراب، قبه سال ۴۲۹ هجری قمری در زمان ابوجعفر علا الدوله بن کاکویه دیلمی بنا شد و به احتمال زیاد، مدفن خودش است. قبه بنایی هست چهارضلعی با گنبدی بر فرازش که نقش و نگارهای خط کوفی و گچبری هایی در ازاره داخلی بچشم می خورند. بنا از خشت و گل ساخته شده و در بیرون آجری است.
مسجد ملا اسماعیل از مساجد قدیمی بوده که در سال ۱۲۲۲ قمری به دستور آخوند ملا اسماعیل عقدایی ساخته شد. این مسجد دارای شبستان با سی و دو ستون و گنبدی وسیع است که قطر دهانه آن به ۷۵/۱۵ متر می رسد و تقریبا با دهانه ایوان یکی است. سردر بلند با مقرنس کاری آجری، گنبد دو پوسته پیازی شکل، حوضخانه وسیع ستون دار، صفه های قرینه سازی شده صحن مسجد و سنگ مکتوب در طرف چپ بالای سردر بزرگ ورودی زیبایی خاصی به آن بخشیده و میتوان آن را تحولی در معماری ایران دانست.
خانه لاری ها از دیگر خانه های تاریخی و دیدنی یزد بوده که تاریخ بنای آن متعلق به دوره قاجار است و در محله فهادان قرار دارد. ساختمان خانه لاری ها با توجه به سبک کلی منازل اعیانی دوره خود ساخته شد، یعنی خانه ای است با دو قسمت اندونی و بیرونی، حیاط در مرکز و قسمت های اعیان نشین به صورت چهار فصل در پیرامون حیاط. از قسمت شمالی به عنوان زمستانه و از قسمت جنوبی به عنوان تابستانه استفاده می شد که شامل تالار و بادگیر است. از ضلع شرقی که شامل اتاق آینه، مطبخ، سرداب و سایر فضاها بود، به عنوان پاییزه و از ضلع غربی به عنوان بهار خواب استفاده می شد. براساس راهنمای سفر به شهر یزد باید بدانید که این خانه اکنون محل استقرار سازمان اسناد و کتاب خانه ملی هست.
قنات زارچ از مهمترین و طولانی ترین سازه های بشری بوده که آسیاب وزیر نیز در مسیر اصلی جوی قنات گرفته است. در طول مسیری که برای قنات زارچ از آسیاب وزیر تا مسجد جامع کبیر یزد تعریف شد، ۷ پایاب و ۲ پاشیر وجود دارند.
خانه نواب وکیل در محله فهادان یزد قرار دارد و متعلق به شخصی به نام میرزا محمد رضوی معروف به نواب وکیل از علمای برجسته یزد در عهد قاجار و پهلوی است. وی نماینده دوره سوم در مجلس شورای ملی بود. دودمان نواب به نوابان یزد شهرت داشت که جد بزرگوارشان میرزا عبدالحی رضوی از خراسان به یزد مهاجرت نمود و در همین شهر سکنی گزید. خاندان نواب رضوی به فضل، دیانت، ادب و نجابت در یزد شهره اند. این خانه اکنون مقر اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
در قرن ۵ و ۶ قمری که در یزد عصر تحول و پیشرفت محسوب می شد، بازارهایی ساخته شدند که درون حصار شهر و در امتداد مهمترین را اصلی شهر قرار داشتند. با گسترش شهر و تغییر حصار شهر، محل بازارها در طول زمان تغییر یافته و در قرون متمادی، با توجه به اقتصاد کشور، وضعیت بازار یزد نیز تغییر کرد. آنچه امروز به عنوان مجموعه بازارهای قدیمی یزد می شناسیم، مجموعه معماری شهری گسترده ای بود که در جنوب برج و باروی شهر واقع شده و یکی از بهترین جاهای توریستی یزد بحساب می آید. در دوره پهلوی بر اثر احداث خیابان قیام، این مجموعه به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم شد و جز جدایی ناپذیر شهر هست.
طبق آخرین نقل در تاریخ، ساخت ارگ حکومتی یزد در عهد امیر تیمور گرکانی و در سال ۷۹۹ قمری به پایان رسید. در زمان حکومت امیرچقماق در سال ۸۳۱ قمری در این قلعه دیوان خانه و دارالقرآن ایجاد شده و در طی قرون متمادی، تصرفات و مرمت هایی نیز در این بنا صورت گرفتند. ساختمان فعلی دارای حیاطی وسیع فضاهای متعددی بوده که پیرامونش قرار گرفته اند. هشتی بنا دارای کلاه فرنگی، بادگیر، حوضی در میان، نیم طبقه و درهای چوبی هلالی با شیشه های رنگی بوده و سقف آن نیز دارای اندود سیمگل و کاربندی گچ است. هم اکنون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در قسمتی از این مکان جای دارد.
۱-هتل ادیب الممالک
۲- هتل ارگ
۳-هتل اطلس
۴-هتل باغ مشیر الممالک
۵-هتل پارسیان
۶- هتل تهرانی
۷-هتل ثلاثی
۸-هتل خاتم
۱-آتش نشانی ۱۲۵
۲-استانداری ۶۱۱۱
۳-اطلاعات راه ها (سامانه گویا) ۱۴۱
۴-اورژانس ۱۱۵
۵-فوریت های پلیسی ۱۱۰
۶-هواشناسی ۱۳۴
۷-ستاد خبری وزارت اطلاعات ۱۱۳
۸-ستاد خبری بازرسی و نظارت بر قیمت کالا ۱۲۴
۹-تلفن گویای شهرداری یزد ۱۳۷
۱۰-هلال احمر (امداد و نجات استان) ۰۳۵-۳۷۲۱۲۰۵۳
۱۱-اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان یزد ۰۳۵-۳۶۲۱۵۹۸۹
