در فصل رهایی از درس، مدرسه و کار چه بهتر که خود را به دست مهربان بهار بسپاریم و همراه او عازم سفری نوروزی به گنبد سلطانیه زنجان شویم. مثل همیشه با ما همراه شوید تا بدانید گنبد سلطانیه کجاست و با معماری گنبد سلطانیه و تاریخچه گنبد سلطانیه بیش از پیش آشنا شوید.
بنا، آرامگاه الجایتو است که در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی و در شهر سلطانیه ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی بشمار می رود. براساس تاریخچه گنبد سلطانیه باید بدانید که این بنا مسجدی هست بسیار زیبا. گنبد بنا در پنج فرسخی سمت شرقی زنجان و در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه قرار گرفت و بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلعش ۸۰ گز هست. هشت مناره نیز در اطراف گنبد دارند و قدیمی ترین گنبد دوپوش موجود در ایران هست. در قسمت بالایی معماری گنبد سلطانیه هم اتاق و غرفه ها ساخته اند.
خود گنبد از کاشی های فیروزه ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاق های بالا با گچبری ها و آجرهای رنگارنگ تزیین یافت. در حاشیه طاق ها، آیات قرآنی و اسماالله با خط جلی نوشته شده و حکاکی هایی در آجرهای دیوارها و سقف های رنگین بنا دیده می شوند. تزیینات و چگونگی ساخت این آرامگاه در واقع نقطه عطفی در معماری آن دوران بود. به این شکل که سبکی جدید را در معماری بوجود آورد که از معماری سلجوقی جدا شده است. ساختش در سال ۷۰۲ هجری قمری و به دستور الجایتو آغاز شد و در سال ۷۱۲ هجری قمری به اتمام رسید. براساس مقاله گنبد سلطانیه کجاست باید بدانید که دالان های تودرتویی در سردابه این بنا موجود بوده که حدس زده می شود برای اجرای مراسم خاصی بکار می رفتند.
براساس گنبد سلطانیه کجاست باید بدانید که سلطان محمد خدابنده پس از مدتی از اسلام روی برگرداند و دوباره به اصل خود برگشت و این دالان ها و فضاها برای اجرای مراسم مذهبی خاص پس از مرگ وی بودند. جسد شاه نیز به جای دفن در سردابه، در کوه های اطراف دفن شد.
بنا باشکوه ترین ساختمان شیوه آذری و شاید کل معماری ایران است و در کنارش آرامگاه سلطان محمد ساخته شد. از ارسن بزرگ سلطانیه که در برگیرنده بیمارستان، خانقاه و میانسرای آن بود، تنها گنبدخانه و آرامگاه الجایتو بازماندند. در سال ۷۰۳ (ه. ق) به دستور الجایتو، بنا برای انتقال پیکر علی ابن ابیطالب امام اول شیعیان به سلطانیه ساخته شد. این بنا شامل ۸ ایوان و ۸ مناره است و گفته می شود از ۸ در بهشت الگو گرفت. دور اول تزئینات آجر و کاشی بود که بواسطه آجر و کاشی، آیاتی از قرآن کتاب آسمانی مسلمانان و نام الله و محمد و علی و نام سلطان نوشته شدند، اما پس از مدتی و بدلیلی ناشناخته سلطان محمد خدابنده دستور پوشانیدن تزئینات کاشی با اندود گچ را می دهد.
گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت خانه و سردابه است. براساس تاریخچه گنبد سلطانیه باید بدانید که سلطان الجایتو پس از نومید شدن از انتقال، خاک پیکر علی را از نجف به سلطانیه انتقال داد و در ساخت قسمتی از گنبد استفاده کرد که به تربتخانه مشهور است. سلطان سفارش کرد که در سردابه دفن شود. الجایتو ۲ سال پس از پایان ساخت گنبد و در سن ۳۴ سالگی بر اثر بیماری درگذشت. گنبد سلطانیه گذشته از جنبه آرامگاهی، به عنوان ساعت آفتابی نیز مورد استفاده قرار می گرفت.
نوری که از پنجره های بزرگ عبور می کردند، حدود ساعت و نوری که از پنجره های کوچک می گذرد، حدود دقیقه را معین می کنند. سرداب در ضلع جنوبی زیر تربت خانه قرار دارد. برخی می گویند این بخش از معماری گنبد سلطانیه پیش از ساخت گنبد وجود داشت و محل برگزاری آیین های شمنی بود، اما در سرداب هیچ اثری از آثار مقبره های شمنی دیده نمی شود. ۱۱۰ پله ای که در بنا وجود دارند، مترادف ابجد نام حضرت علی بوده و بیانگر ارادت سلطان محمد به آن حضرت هستند.
با مطالعه این مطلب خواندنی، امید است که علاقمند شده باشید تا به زنجان سفر کرده و گنبد سلطانیه زنجان را در برنامه نوروز خود و خانواده قرار دهید.
