ایسنا/ بدنبال آخرین گزارشهای منتشر گشته، این پرسش مطرح می شود که معماری سعدیه از کدام بنای مشهور اقتباس شده است؟
آرامگاه سعدی یک باغ مزار است. یعنی مزار یا آرامگاه او با یک باغ دوره شده و در ترکیب با یک باغ طراحی شده است. آرامگاهی که شاید بتوان باغ را نشانه و نمادی از جهان پس از مرگ دانست.
قدمت آرامگاه سعدی به قرن هفتم باز می گردد. تغییراتی که در بنای آن صورت گرفته اما فراوان بوده و این آرامگاه طی سالیان طولانی دستخوش تغییرات بسیار شده است. تغییراتی که گاه با ساخت و گاه با تخریب همراه بوده است. ایجاد دگرگونی در این بنا اما در نهایت به سال ۱۳۳۱ ختم شد و بنای سعدیه به دست محسن فروغی، معمار مدرنیستی که البته به تاریخ و فرهنگ ایران هم وفادار بود، شکل گرفت. این بنا بر حسب پیشنهاد انجمن آثار ملی فارس و با تلاش های علی اصغر حکمت شیرازی به فروغی سپرده شد تا در اردیبهشت سال ۱۳۳۱ به پایان رسید.
پروژه ساخت آرامگاه سعدی در سال ۱۳۲۹ آغاز شد. گفته می شود که محوطه باغ اطراف بنا حدود ۷ هزار و ۷۰۰ متر وسعت داشته است. قسمتهای زیر بنا ۲۶۱ متر مربع و بقیه مساحت را باغ تشکیل می داده است. البته باغ در طول سالیان افزایش یافته و بخش های دیگری به آن اضافه شده است.
براساس پژوهش هایی که در زمینه بررسی بنای آرامگاه سعدی انجام گرفته، این بنا مجموعه ای از عناصر سنتی و مدرن را داراست که الگو و هندسه آن طرحی اقتباسی از مقبره های دوره اسلامی است. پژوهش های صورت گرفته حاکی از آن است که در طرح این بنا عناصری از جمله ایوان ستون دار، فضای گنبد خانه و رواق دیده می شود. ایوانی که به گنبد خانه این بنا وصل شده و رواقی که برای رسیدن به مزار شاعر فقید محمد تقی شوریده استفاده می شود نیز از جمله آنهاست. کارشناسان معماری معتقدند که عناصر تزیینی نیز در این بنا بکار گرفته شده است. استفاده از سنگهای رنگین که حجاری و صیقلی شده، کاشی های فیروزه فام و…نیز در این بنا بچشم می آید.
ایوان ستون دار، گنبدخانه و رواق نیز از عناصر اصلی بنای آرامگاه سعدی هستند. عناصری که پراهمیت در معماری ایرانی است و به طریقی در کنار یکدیگر قرار گرفتند که فضای خاصی را ایجاد کنند. ایوان این آرامگاه از بنای چهل ستون اصفهان اقتباس شده که قرار گرفتن حوضی کوچک نیز به استفاده از این الگو دامن می زند.
بعضی از کارشناسان معتقدند که معماری آرامگاه سعدی را میتوان در چند ویژگی خلاصه کرد. بر همین اساس میتوان معماری برونگرایی، معماری متقارن، استفاده از نشانه ها و عناصر خطی عمومی، تقسیمات عمودی در نما و استفاده از مصالح سنگ و سیمان را از ویژگی های این بنا دانست؛ به عنوان مثال معماری برون گرایی در ایوان ستون دار این بنا با فضایی که رو به محوطه است، مشاهده می شود. کارشناسان معتقدند که دید مختلف از فضای بیرون به داخل نشانه برون گرا بودن بنای آرامگاه است.
آنها بررسی کردند که معماری متقارن نیز به صورت جزیی در پلان و نمای این بنا دیده می شود. البته کلیت کار متقارن نیست بلکه اجزای پلان و نما دارای تقارن هستند. پلان این سازه از سه بخش تشکیل شده که هر کدام از آنها دارای ساختاری مستقل هستند و فضای مشخصی را تعریف می کنند؛ البته قرارگیری آنها در کنار یکدیگر عنصر واجدی را ایجاد کرده که توازن آن محسوس و قابل درک است.
معماری معاصر ایران بیش از یک و نیم قرن سابقه دارد و در طول زمان تاثیر چشمگیر معماری غرب سبکهایی از معماری در ایران را بوجود آورد. غرب گرایی، سنت گرایی و ملی گرایی سه سبک اصلی معماری بود. محسن فروغی، طراح این بنا از جمله معمارانی بود که با فعالیت در سبک ملی گرا آثاری را طراحی کرد. فروغی را میتوان از دسته معماران سبک مدرن دانست که رابطه عمیقی با معماری سنتی نیز داشت و از همین رو در آثارش از جمله آرامگاه سعدی میتوان نمونه ای از بنای مدرن را مشاهده کرد که زمینه فرهنگی خود را هم حفظ کرده است.
مشرف الدین مصلح بن عبدالله شیرازی، شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم هجری قمری است که نام «سعدی» برای او از نام اتابک مظفرالدین سعد پسر ابوبکر پسر سعد پسر زنگی گرفته شد. او حدود سالهای ۶۰۰ تا ۶۱۵ هجری قمری در شیراز بدنیا آمده است. گفته می شود که سالهای ابتدایی زندگی را در شیراز گذرانده و پس از مدتی زندگی خود را با سفرهای طولانی همراه کرده است. سعدی در نهایت حوالی سال ۶۵۶ هجری قمری به شیراز باز گشته و بین سالهای ۶۹۰ تا ۶۹۴ هجری قمری در همان خانقاهی که حالا آرامگاه سعدی شناخته می شود، درگذشت.
