ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، موزه های خراسان جنوبی اسنادی معتبر را برای بازدیدکنندگان ارائه می دهند.
هر موزه ای به عنوان حافظ یادگار پیشینیان زبانی گویا از تاریخ و هنر محسوب می شود و همواره در جوامع انسانی از ارزش بالایی برخوردار است.
نقش موزه ها در جوامع بشری بدیع، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده های فرهنگی است بطوریکه شورای جهانی موزه ها، گنجینه را موسسه ای دائمی دانسته که اهداف مادی ندارد و در آن به روی همگان گشوده است و برای خدمت به جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند.
امروزه در کشورهای گوناگون جهان گنجینه هایی از آثار باستانی، مردم شناسی، طبیعی، حیوانات و مجموعه تاریخی به نمایش گذاشته می شود تا فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتی از طریق اشیا و وسایلی که در آن موزه گرد آمده، شناخته شود. از انواع گنجینه های موجود در استان خراسان جنوبی میتوان به موزه های باستان شناسی، مردم شناسی، شهدا، مشاهیر، عروسک، وقف، آب و حیات وحش اشاره کرد.
پی سوزها، قدیمی ترین شی گنجینه باستان شناسی بیرجند
گنجینه باستان شناسی بیرجند نخستین موزه استان خراسان جنوبی است که سال ۱۳۷۱ راه اندازی و سال ۱۳۷۴ با طراحی نو، توسعه و تجهیز شد. این گنجینه مشتمل بر بخش های متعدد از جمله بخش سفال، مفرغ و سکه، قرآن، روشنایی، کتابت و مجموعه ای از اشیا و مواریث خاندان علم است.
در بخش روشنایی این گنجینه انواع پی سوزهای سفالی و فلزی و تعدادی چراغ های گردسوز با پایه و بدنه سنگی، سرامیکی و برنزی به نمایش درآمده است. اگرچه به لحاظ تاریخی قدمت بعضی از این اشیا کمتر از ۱۰۰ سال است، ولی از نظر هنری قابل توجه هستند.
قدیمی ترین اشیای موجود در این بخش پی سوزهای سفالی است که قدمت برخی از آنها به پیش از اسلام بر می گردد و در بخش قرآن و کتابت موزه باستان شناسی بیرجند هم نفیس ترین قرآن موجود در آن متعلق به دوره قاجار بوده که نقش گل و مرغ روی جلد آن و تذهیب آب طلا بر صفحاتش نقش بسته است.
اشیایی که در گنجینه مردم شناسی بیرجند به نمایش گذاشته شده، سیر مدون و منظمی از هزاره سوم قبل از میلاد تا دوره قاجار را در بر می گیرد. از بخش های عمده این گنجینه مراسم عروسی، قالی بافی، پارچه بافی، سفالگری، عطاری، دستاسی و آهنگری است که در قالب مانکن های نمایشی آداب و روسم گذشتگان را به نمایش می گذارد.
قدمت اشیای گنجینه مردم شناسی به حدود ۱۰۰ سال پیش برمی گردد لذا بازدیدکنندگان هیچگونه نشانی از فناوری جدید در آن نمی بینند.
موزه شهدا در بیرجند نیز برای ترویج و نشر فرهنگ ایثار و شهادت در بنای تاریخی مذهبی حسینیه خواجه خضر از دیگر گنجینه های خراسان جنوبی است. بخش وصایا، دست نوشته ها، پوشاک و وسایل شهدا و سنگ نوشته های مضامین اسمی شهدا با تذهیب و نقوش اسلیمی و اسماء جلاله و سنگ نوشته هایی با مضامین اشعار حافظ و مولوی در مدح رثای شهدا از بخش های مختلف این گنجینه است.
گنجینه مفاخر و مشاهیر ملی در باغ و عمارت اکبریه بیرجند نیز مجموعه ای از زندگینامه ها، اسناد و نسخ خطی، تالیفات، نشانه های ملی، علمی و ادبی، لوح ها، عکس ها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین است.
از اهداف تشکیل این گنجینه یادکرد از چهره های ماندگار و اندیشمندانی است که عمر خویش را صرف تحقیق و پژوهش برای تمامی نسل ها کرده اند.
آثار این گنجینه براساس دوره تاریخی از قرن هفتم تا سیزدهم هجری شمسی در ۲ بخش کلی و ۲ طبقه به نمایش گذاشته شد. از نمونه های جالب توجه در این گنجینه اوراقی از نگاره های مینیاتورهایی است که براساس دیوان خاوران نامه در شرح دلاوری های حضرت علی (ع) توسط فرهاد نقاش در قرن نهم مصور شده است.
همچنین تالیفات استاد احمد احمدی بیرجندی، دکتر محمدحسن گنجی، استاد سید غلامرضا سعیدی، دکتر محمداسماعیل رضوانی و علامه سید محمد فرزان که از جمله مفاخر بلند آوازه عصر حاضر از دیگر آثار نمایشی در این گنجینه است.
فسیل های کمیاب در موزه تاریخ طبیعی خراسان جنوبی
محمد جمهوری، یکی از پژوهشگران و مجموعه داران فسیل خراسان جنوبی با حمایت و مشارکت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی اقدام به راه اندازی موزه ای برای ارائه و نمایش گونه های متعدد و معرفی و آموزش در زمینه آنها کرده است.
موزه علوم و تاریخ طبیعی خراسان جنوبی واقع در بافت تاریخی شهرستان بیرجند در ۲ بخش اصلی «فسیل و سنگواره» و «حیات وحش» با هدف آشنایی پژوهشگران و محققان و آموزش و بهره گیری علاقمندان این مجموعه ها دایر شده است.
بخش فسیل و سنگواره مربوط به دیرینه شناسی استان است و در این بخش مجموعه ای از فسیل های مختلف از شاخه های اسفنج ها، مرجان ها، نرم تنان، خارتنان، بند پایان، بازو پایان و میکروفسیل ها بوده و نیز تعدادی فسیل های گیاهی به معرض دید و معرفی گذاشته شده است.
فسیل های به نمایش درآمده در این موزه اغلب از داخل استان جمع آوری شده و تقریبا از منحصر بفردترین فسیل های موجود در سطح ایران و جهان است.
در بخش حیات وحش این موزه هم گونه های تاکسیدرمی شده اعم از بومی و غیربومی (مهاجر) در قالب ۲ مجموعه «پرندگان» و «پستانداران» در ۲ بخش «کوهستانی و بیابانی» و «آبی و تالابی» به نمایش درآمده است. این بخش نمونه هایی از نادرترین و کمیاب ترین گونه های جانوری جنوب خراسان را در معرض نمایش گذاشته است.
موزه عروسک، نمایشگاهی از فرهنگ در خانه فروتنی
موزه عروسک شهر بیرجند هم در خانه فروتنی واقع در بافت تاریخی قرار دارد. این گنجینه مجموعه ای از عروسک های زیبا و دیدنی استان خراسان جنوبی و سایر استان های کشور را به نمایش گذاشته است. عروسک ها توسط بخش خصوصی جمع آوری و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته و همچنین تعدادی از عروسک ها در فهرست میراث ملی ثبت شده است.
موزه وقف؛ میراث جاودان بیرجند
موزه وقف میراث جاودان شهرستان بیرجند مورد توجه ویژه مسافران و گردشگران است که در آن وقف نامه های قدیمی و اشیای وقفی نگهداری می شود.
در این موزه وقف نامه های خطی قدیمی نوشته شده روی کاغذ، سنگ و پارچه با خط نستعلیق، قرآن های خطی قدیمی، عکس از اماکن مقدسه و مشاهیر بیرجند، سکه ها و دست نوشته های قدیمی نگهداری می شود.
سماورهای زغالی، اتوی زغالی، قهوه جوش، قلیان، تشت های بزرگ مسی، کاسه و بشقاب های قدیمی مربوط به دوره قاجار و صفویه و قرن نوزدهم میلادی از اشیای وقفی این موزه است.
موزه وقف بیرجند از سوی اداره اوقاف و امور خیریه بیرحند در حسینیه امام رضا (ع) در سال ۱۳۸۲ افتتاح شد.
موزه میراث پهلوانی بیرجند با ۲۰۰ سال قدمت
موزه میراث پهلوانی در سال ۱۳۸۵ مصادف با هفته دولت و با همکاری بخش خصوصی واقع در زورخانه قدیمی امیرعرب مشهور به زورخانه لوبند بیرجند افتتاح شد.
قسمت های مختلف این موزه عبارتند از نمایش عکسهای پهلوانان و پیشکسوتان صاحب نام، ابزار و آلات ورزشی از قبیل میل، کباده و تخته شنا، ضرب، ابزار و آلات پهلوانی زینتی چون شمشیر و سپر و تعدادی مانکن که حالات مختلف ورزشی را به نمایش درآورده اند.
هدف از تأسیس این موزه آشنایی عموم با ورزش باستانی و آداب و سنن مربوط به این رشته دیرپا و مردمی است.
نگهداری ۵۰۰ شی فرهنگی در موزه مردم شناسی طبس
موزه مردم شناسی طبس سال ۱۳۹۴ در محل موقوفه عمادالملکی معروف به باغ خان با مساحتی حدود چهار هزار و ۴۰۰ متر مربع و در فضایی با زیربنای حدود ۶۰۰ متر مربع راه اندازی شد.
این موزه با موضوع و محتوای مردم شناسی با حدود ۵۰۰ قلم شی فرهنگی اهدایی از مردم فرهنگ دوست و علاقمند طبس و در ۲ بخش نمایش پیکره ها (۹ عدد مانکن مشاغل سنتی) و سالن های ویترینی (۲۰ ویترین) به معرفی برخی مشاغل، حرف سنتی و ابزار و لوازم کاربردی معیشتی مردم در روزگار گذشته می پردازد.
فسیل هایی با ۵۲۰ میلیون سال قدمت در موزه میراث زمین طبس
موزه میراث زمین در طبس هم آثاری مانند گیاهان سنگی، لاک حلزون های غول پیکر یا سنگ های ستاره ای را به نمایش گذاشته که میلیون ها سال قدمت دارند. موزه ای که اکنون جزیی از عمارت باغ گلشن شده و در آن انواع کانی ها، سنگ ها، فسیل ها، مواد معدنی به نمایش گذاشته شده است. در این موزه میتوان فسیلی به نام «استروماتولیت» را دید که ۵۲۰ میلیون سال سن دارد، این فسیل در واقع جلبک هایی بوده که روی هم انباشته شده اند.
فسیل های گیاهی موزه هم قدمتی بیش از ۲۱۰ میلیون سال دارند. این فسیل ها نشان می دهد که طبس در میلیون ها سال پیش جنگل های انبوه داشته و شرایط برای تشکیل زغال سنگ خوب بوده، حتی در طبس ردپای دایناسور نیز دیده شده است.
فسیل های دیگری نیز به شکل ستاره در این موزه وجود دارد که باید اطلاعاتشان را از راهنمایان موزه گرفت. در کنار این فسیل ها صدف ها یا سنگ هایی که میلیون ها سال قدمت دارند در رنگ ها و شکل های متفاوت وجود دارد حتی حلزون هایی که صدف آنها بسیار بزرگتر از آن چیزی است که هر بیننده تصور می کند.
نمادی از آسبادها در موزه مردم شناسی نهبندان
این موزه در خانه سالاری از خانه های تاریخی زیبای شهر نهبندان و داخل بافت تاریخی این شهر واقع شده که دارای وسعتی حدود هزار و ۸۰۰ متر مربع است.
نمایشگاه عکس بناهای تاریخی، لباس های محلی، مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی، قالی بافی و نخ ریسی از قسمت های مختلف این موزه است.
ماکت آسبادهای نهبندان به عنوان یکی از نمادهای این شهر در بخشی از موزه به نمایش درآمده است.
موزه مشاهیر و مفاخر قاین
این موزه مجموعه ای از زندگی نامه ها، اسناد، نسخ خطی، آثار و تألیفات، نشان ها (ملی، علمی و ادبی)، لوح ها و عکس های بزرگان علمی، مذهبی و فرهنگی این خطه از ایران زمین را به نمایش گذاشته که جایگاه و موقعیت این بزرگان را در عرصه مجامع علمی، مذهبی و فرهنگی ایران و بعضا جهان تبیین می کند.
آثار این موزه براساس «موضوع و محتوا» به بخش علمای دینی و مذهبی، شعرا، خوشنویسان، چهره های ماندگار، شهدا، بخش امرا و سیاستمداران و بخش آموزش و پرورش تقسیم شده است.
موزه مردم شناسی قاین در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی که از بناهای تاریخی شهر قاین است، طراحی شده و در محدوده بافت تاریخی شهر قاین واقع است.
این موزه در بخش های مختلفی چون مراسم شب یلدا (کف زنی)، دستاسی، جاجیم بافی، کاشت، داشت و برداشت زعفران، ریسندگی، حلاجی و جِلَک ریسی، مراسم سنتی کشاورزی، تُلُم زنی (تهیه مواد لبنی) و مراسم سنتی عروسی همراه ساز و دهل و رقص محلی (اجرای موسیقی مقامی قاینات و خراسان جنوبی) با استفاده از مانکن با پوشش محلی که بیانگر آداب و رسوم کهن منطقه بوده، طراحی شده است.
موزه آب قاینات سال ۱۳۸۶ پس از انجام عملیات مرمتی توسط سازمان میراث فرهنگی در آب انبار بازار شهر قاین افتتاح شد.
این آب انبار در ابتدای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده، قرار دارد که در گذشته از قنات (کهناب) آبگیری می شد. بنای آب انبار دارای راه پله ای است که به پاشیر منتهی می شود و با توجه به پوشش آب انبار و شواهد تاریخی موجود بنای آب انبار مربوط به دوره تیموری است.
این موزه که تنها موزه آب استان است، شامل نمایش شاهراه های آبی مرتبط به دوره های تاریخی و مجموعه ای از تصاویر مرتبط به تأسیسات آبی (سدها، آب انبارها و قنوات)، وقف نامه ها است.
شترخان کاروانسرای سرایان محلی برای گنجینه مردم شناسی
موزه اشیای مردم شناسی سرایان در محل شترخان کاروانسرای سرایان راه اندازی شده است. این موزه متشکل از تالاری است که اشیای مردم شناسی و لوازم زندگی مردم منطقه در گذشته و صنایع دستی قدیمی همچون ابریشم بافی، شال بافی و چاقوسازی در آن نگهداری می شود.
ابزار کار همچون لوازم قالی بافی، نخ ریسی، پارچه بافی و زنگوله سازی، لوازم آشپزخانه، ظروف، اشیای مورد استفاده در مراسم مذهبی خاص، وسایل روشنایی، پارچه های محلی و دست نوشته ها و نسخ خطی را میتوان در ویترین این موزه به تماشا نشست و از نظاره آن به نحوه زندگی، فنون، حرف و صنایع دستی مردم منطقه در گذشته نه چندان دور پی برد.
موزه خصوصی بشرویه در اردیبهشت سال ۱۳۸۷ با همکاری بخش خصوصی در خانه تاریخی ملاعبدالله تونی اسدی واقع در بافت تاریخی شهرستان بشرویه ایجاد و راه اندازی شد.
این بنا از خانه های چهار ایوانی دوره صفویه است و با معماری اصیل خود، زادگاه یکی از علمای بزرگ ایران در دوره صفویه به نام ملاعبدالله تونی بشروی بوده و دارای اتاق های متعدد، مطبخ، اتاق زمستانی و اتاق بادگیر است.
بنای منزل اسدی به گفته افراد محلی حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد و با توجه به تزئینات معماری آن، تقریبا همزمان با بنای مسجد میانده است.
موزه مردم شناسی فردوس شامل ۲ بخش “آداب و رسوم حمام” و “مشاغل سنتی” شهر قدیم فردوس است که از جمله بخش های موزه میتوان به مشاغل آهنگری، نمد مالی، خراطی و دلاکی اشاره کرد که در هر بخش با توضیحاتی به معرفی آن پرداخته شده و از دیگر بخش های موزه میتوان اتاق نشیمن خانه، مطبخ خانه و نگارخانه را نام برد.
حمام خیروز یکی از بناهای زیبا و تاریخی شهر تون است و قدمت این بنای تاریخی متعلق به دوره صفویه است. این حمام در زلزله سال ۱۳۴۷ به طور جدی آسیب دید و پس از آن غیرقابل استفاده بود و میتوان گفت از حیث انتفاع خارج شده است.
خراسان جنوبی نیازمند موزه های تخصصی
با وجود ۱۸ موزه دولتی و خصوصی اما معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی معتقد است که این استان به موزه های تخصصی بیشتری نیاز دارد.
علی شریعتی منش گفت: خراسان جنوبی در حال حاضر دارای ۱۸ موزه متعلق به اداره کل میراث فرهنگی و بخش خصوصی است که این موزه ها در شهرستان های بیرجند، قاینات، فردوس، سرایان، طبس، بشرویه و نهبندان قرار دارند.
وی افزود: موزه عروسک، موزه منسوجات و لباس های سنتی، موزه ورزش، موزه فسیل متعلق به بخش خصوصی و موزه وقف متعلق به اداره کل اوقاف و امور خیریه در بیرجند، موزه خصوصی میراث زمین در طبس و موزه مردم شناسی بشرویه از جمله موزه های خصوصی در خراسان جنوبی است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: جایگاه موزه های دولتی نظیر کشاورزی، پزشکی، صنعت، عشایر، روستا، مدرسه، علوم، نفت، پست و موزه آب باقی مانده است.
وی بیان کرد: بنای ارگ بهارستان بیرجند از سوی شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی به منظور ایجاد موزه آب تملک شده و مطالعات آن نیز توسط مشاور این شرکت پایان یافته است.
شریعتی منش گفت: پیشینه کشاورزی، پزشکی و صنعت همچنین بافت های روستایی بکر و منحصر به فرد، خراسان جنوبی را مستعد ایجاد چنین موزه هایی کرده که البته تاکنون محقق نشد، درصورتیکه برخی استان ها این موزه ها را راه اندازی کرده اند و با استقبال مردم و گردشگران مواجه شده است.
کاهش ۹۰ درصدی بازدید از موزه های خراسان جنوبی در دوران کرونا
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان جنوبی هم گفت: موزه ها با توجه به اینکه محیط سربسته هستند در ۲ سال اخیر به دلیل ممنوعیت تجمع جمعیت انسانی ناشی از شیوع کرونا آسیب دیدند.
حسن رمضانی پیرامون اینکه موزه های خراسان جنوبی اسنادی معتبر را برای بازدیدکنندگان ارائه می دهند، اظهار داشت: میانگین بازدید سالانه از موزه های خراسان جنوبی در پنج سال اخیر حدود ۵۰ هزار نفر بود که این آمار از زمان شیوع ویروس کرونا تاکنون با کاهش ۹۰ درصدی همراه شد.
وی افزود: استان خراسان جنوبی دارای ۱۲ موزه دولتی و ۶ موزه خصوصی است که در شهرهای بیرجند، قاین، نهبندان، سرایان، طبس، فردوس و بشرویه هستند و بیش از ۲ هزار شی فرهنگی، تاریخی ارزشمند را در خود جای داده اند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: قدیمی ترین اشیای تاریخی موجود در موزه های استان مربوط به پنج هزار سال پیش است که در موزه باستان شناسی بیرجند نگهداری می شود.
وی پیرامون اینکه موزه های خراسان جنوبی اسنادی معتبر را برای بازدیدکنندگان ارائه می دهند، افزود: علاوه بر موزه های زیر پوشش میراث فرهنگی، موزه وقف وابسته به اداره کل اوقاف و امور خیریه و موزه گنجینه تنوع زیستی وابسته به اداره کل حفاظت محیط زیست نیز در این استان فعال است.
رمضانی اظهار داشت: بازدید مجازی از موزه ها و گنجاندن دروس آشنایی با میراث فرهنگی و موزه ها در کتابهای درسی از موضوعاتی است که در دوران شیوع کرونا بر آنها تمرکز شد تا خلا بازدید حضوری بگونه ای جبران شود.
وی گفت: سال گذشته به دلیل تعطیلات ناشی از شرایط کرونایی بیشتر روزهای سال موزه ها تعطیل بودند و فقط ۷۵۴ نفر از موزه های استان بازدید کردند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی افزود: موزه ها نوروز امسال با رعایت دستورالعمل های بهداشتی برای بازدید علاقمندان باز شد و در این مدت نیز پنج هزار و ۲۲۹ نفر بازدید کردند که از ابتدای امسال حدود ۶ هزار و ۵۰۰ نفر برای دیدن موزه های خراسان جنوبی به این مکانها آمدند.
